ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΑΠΟ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ
Παρατηρείται πολλές φορές, σε υποθέσεις κληρονομικού δικαίου, ανήλικοι να βρίσκονται αντιμέτωποι με τις συνέπειες της περιορισμένης δικαιοπρακτικής τους ικανότητας σε συνδυασμό με την άγνοια ή την αμέλεια εκ μέρους των γονέων σε θέματα αποδοχής ή αποποίησης κληρονομιάς. Τα τέκνα, μην έχοντας τις νομικές γνώσεις και την ωριμότητα να αποφασίσουν αν τους συμφέρει να αποδεχτούν την κληρονομιά ενός συγγενή, αφήνουν το συμφέρον τους να αποφασιστεί από τους έχοντες, έτσι κι αλλιώς, την γονική μέριμνα γονείς.
Η κληρονομιά επάγεται αυτοδικαίως στον κληρονόμο[1]. Αυτό σημαίνει ότι ο κληρονόμος αποκτά την περιουσία άμεσα και καθολικά χωρίς την χρεία κάποιας επιπλέον πράξης. Βέβαια, στα ακίνητα της κληρονομιάς για να ολοκληρωθεί, έστω και αναδρομικά[2], η κτίση εμπράγματος δικαιώματος ο κληρονόμος πρέπει να μεταγράψει την αποδοχή της κληρονομιάς ή του κληρονομητηρίου.[3]
Η άμεση επαγωγή της κληρονομιάς δεν σημαίνει ότι ο κληρονόμος δεν μπορεί να την αρνηθεί, αλλά αντίθετα τελεί υπό την διαλυτική αίρεση της αποποίησης.[4] Η ΑΚ 1847 επιτρέπει στον κληρονόμο να αποποιηθεί την κληρονομιά εντός τεσσάρων (4) μηνών από την στιγμή που έμαθε ότι έχει κληθεί στην κληρονομιά (π.χ. έλλειψη διαθήκης σε συνδυασμό με συγγενικούς δεσμούς με τον κληρονομούμενο) και τον λόγο της επαγωγής (διαθήκη, εξ αδιαθέτου, αναγκαστική διαδοχή).[5] Η δήλωση αποποίησης είναι ρητή και τυπική καθώς πρέπει να γίνει στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομίας.[6] Προϋπόθεση της έγκυρης δήλωσης αποποίησης είναι ο κληρονόμος να μην έχει ρητά ή σιωπηλά (π.χ. ο κληρονόμος ζήτησε έκδοση κληρονομητηρίου) αποδεχτεί την κληρονομιά προ της αίτησης αποποίησης καθώς και να μην έχει παρέλθει η προθεσμία για την εμπρόθεσμη αποποίηση.[7] Η έγκυρη αποποίηση έχει ως αποτέλεσμα η επαγωγή στον κληρονόμο να θεωρείται ως μη γενόμενη και η κληρονομιά να επάγεται σε εκείνον που θα είχε κλητευθεί αν ο πρώην, πλέον, κληρονόμος δεν ζούσε κατά τον θάνατο του διαθέτη, που είναι χρονικά η στιγμή της επαγωγής.[8]
Οι παραπάνω διατάξεις εφαρμόζονται και για τους ανήλικους αλλά με κάποιες διαφορές. Στους ανήλικους ο νόμος απαιτεί οι γονείς να ζητήσουν την άδεια του δικαστηρίου όταν επιθυμούν να αποποιηθούν κληρονομιά στο όνομα του τέκνου τους (Εκούσια Δικαιοδοσία).[9] Η προθεσμία των τεσσάρων μηνών αναστέλλεται άμα τη κατάθεση της αίτησης αποποίησης.[10] Βέβαια σε περίπτωση που η αποποίηση δεν γίνει οι ανήλικοι είναι πιο προστατευμένοι από τον νόμο σε σχέση με τους ενήλικες. Σύμφωνα με το ΑΚ 1527 η κλήση των ανήλικων στην κληρονομιά γίνεται πάντα με το ευεργέτημα της απογραφής. Έτσι η περιουσία του ανηλίκου προστατεύεται από τους δανειστές της κληρονομιάς καθώς οι όποιες υποχρεώσεις (παθητικό) αφαιρούνται από την περιουσία της κληρονομιάς (ενεργητικό) χωρίς να προκύπτει σύγχυση με την προ υπάρχουσα περιουσία του ανηλίκου.
Τι γίνεται όμως αν η προθεσμία αποποίησης έχει παρέλθει λόγω πλάνης τον γονέων, που πίστευαν ότι, λόγω ανηλικότητας, το τέκνο τους δεν χρειαζόταν να αποποιηθεί την κληρονομιά. Η ΑΚ 1857 δίνει την δυνατότητα ακυρωσίας της πλασματικής αποδοχής[11] λόγω πλάνης με αυξημένη προθεσμία έξι μηνών.[12] Σύμφωνα με την ΑΚ 140 Αν κάποιος καταρτίζει δικαιοπραξία και η δήλωσή του δεν συμφωνεί, από ουσιώδη πλάνη, με τη βούλησή του, έχει δικαίωμα να ζητήσει την ακύρωση της δικαιοπραξίας. Επίσης, Η πλάνη είναι ουσιώδης όταν αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την όλη δικαιοπραξία, ώστε, αν το πρόσωπο γνώριζε την πραγματική κατάσταση, δεν θα επιχειρούσε τη δικαιοπραξία. Έχει βρεθεί ότι πλάνη ως προς τις διατάξεις περί προθεσμίας αποποίησης και των συνέπειων της άπρακτης παρέλευσής της θεωρείται ουσιώδης καθώς αφορά σε σημείο σπουδαίο για την πλασματική αποδοχή της κληρονομιάς με συνέπεια να μην εκκινεί η προθεσμία αποποίησης όσο αυτή η πλάνη διαρκεί.[13]
Μπορεί όμως ένας ανήλικος να αποποιηθεί την κληρονομιά όταν ενηλικιωθεί.
Παρόλο που όπως έχουμε δει η προθεσμία των τεσσάρων μηνών για τη δυνατότητα αποποίησης κυριαρχεί, στο παρελθόν έχουν υπάρξει αποφάσεις που αποδέχονται ότι ένας ανήλικος μπορεί να αποποιηθεί κληρονομιά μέχρι ένα χρόνο μετά την ενηλικίωση του. Όπως είδαμε παραπάνω οι ανήλικοι κληρονομούν με το ευεργέτημα της απογραφής. Η προθεσμία που δίνεται για αυτήν την απογραφή, στα άτομα με περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα, είναι μέχρι ένα χρόνο αφού τα άτομα αυτά αποκτήσουν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα.[14] Οι ανήλικοι έχουν περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα μέχρι τα δεκαοκτώ τους[15], αυτό σημαίνει ότι μπορούν να πράξουν την εν λόγω απογραφή μέχρι τα δεκαεννιά τους. Στα παραπάνω βασίστηκε η απόφαση του ΣΤΕ[16] που δήλωσε ότι σε περίπτωση που οι έχοντες την γονική μέριμνα δεν έπραξαν απογραφή τότε το δικαίωμα της απογραφής περιέρχεται στον μόλις ενήλικα κληρονόμο έχοντας πλέον και το δικαίωμα αποποίησης όσο διαρκεί το δικαίωμα της απογραφής. Αυτή η απόφαση έρχεται σε αντίθεση με αυτή του Άρειου Πάγου που αναγνωρίζει ότι η προθεσμία των τεσσάρων μηνών ισχύει και για αυτούς που δεν έχουν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα.[17]
Την παραπάνω απόφαση του ΣΤΕ ήρθε να επιβεβαιώσει το άρθρο 35 του Ν. 4786/2021 που δηλώνει ότι: Κατά την αληθή έννοια του άρθρου 1912 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α΄ 164), ο κληρονόμος που ενηλικιώνεται δικαιούται εντός της ετήσιας προθεσμίας του άρθρου 1912 ΑΚ να αποποιηθεί την κληρονομία.
Το ζήτημα που προέκυψε μετά από τη δημοσίευση του νόμου ήταν σχετικά με την αναδρομικότητα του. Καλύπτει η διάταξη αυτή τις κληρονομικές υποθέσεις που προέκυψαν πριν από την νομοθέτησή της; Το Εφετείο Θεσσαλονίκης[18]αποφάσισε ότι η διάταξη αυτή είναι ερμηνευτική και το νομοθετικό σώμα έχει τη δυνατότητα νομοθέτησης αναδρομικών ερμηνευτικών νόμων με σκοπό την λύση νομικών ασαφειών, δυνατότητα που απορρέει από το άρθρο 77 του Συντάγματος. Στα ίδια συμπεράσματα κατέληξε και το Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης.[19]
Αυτό που βλέπουμε στο παραπάνω κείμενο είναι ότι ακόμα και αν από λάθος η αμέλεια ένας ανήλικος δεν αποποιηθεί κληρονομιά, που θα θεωρείτο προς ωφέλεια του να το πράξει, υπάρχει η δυνατότητα ακόμα και μετά την προθεσμία των τεσσάρων μηνών να αποποιηθεί, αν το επιθυμεί.
[1] ΑΚ 1846
[2] ΑΚ 1199
[3] ΑΚ 1846, ΑΚ 1198, ΑΚ
[4] Γεωργιάδης Α- Σταθόπουλος Μ, Αστικός Κώδιξ, 1996, σελ.540
[5] Η προθεσμία αποποίησης αυξάνεται σε ένα έτος αν η τελευταία κατοικία του κληρονομούμενου ήταν στο εξωτερικό ή αν ο κληρονόμος έμαθε για την κλήση του στην κληρονομιά κατά τη διαμονή του στο εξωτερικό.
[6] ΑΚ 1848, ΚΠολΔ 810 και 812
[7] ΑΚ 1849, ΑΚ 1850
[8] ΑΚ 1856
[9] ΑΚ 1526, ΑΚ 1625
[10] ΑΚ 1847.3, ΑΚ 255
[11] ΑΚ 1857.4
[12] 1857.2
[13] Ειραθ 875/2019
[14] ΑΚ 1912
[15] 127 επόμενα
[16] ΣτΕ 2862/2013
[17] 1087/2011
[18] 2043/2021
[19] 9639/2023
Επιμελήθηκε ο συνεργάτης μας κ. Σπύρος Τσατσαράγκος