ΣΥΣΤΑΣΗ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΜΕ ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ (ΔΙΑΘΗΚΗ)

Στη δημόσια σφαίρα είναι σύνηθες το άκουσμα του όρου «ίδρυμα». Πολλά ιδρύματα απασχολούν την ειδησεογραφία λόγω των ενεργειών τους, που αξιολογούνται συνήθως θετικά, καθώς προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Η ίδρυση ιδρύματος με διάταξη τελευταίας βούλησης (διαθήκη) είναι ένας δημοφιλής τρόπος ίδρυσης ιδρύματος.

Το ίδρυμα είναι ένα νομικό πρόσωπο, στο οποίο ένα σύνολο περιουσίας έχει ταχθεί με στόχο την εξυπηρέτηση ενός σκοπού.[1] Όπως κάθε νομικό πρόσωπο, είναι υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.[2] Αμέσως διαφαίνονται κάποιες διαφορές σε σχέση με ότι γνωρίζουμε για άλλες μορφές νομικών προσωπικοτήτων όπως οι ενώσεις προσώπων (π.χ. εταιρίες). Αυτό που κάνει να ξεχωρίζει ένα ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου είναι το σύνολο περιουσίας ως κυριότερο χαρακτηριστικό του και η απουσία μελών. Στις ενώσεις προσώπων, τα μέλη είναι, βάσει νόμου, αδιαμφισβήτητο χαρακτηριστικό τους και η ύπαρξη τους είναι σημαντική για την αξιολόγηση και τον έλεγχο της διοίκησης.[3] Στην περίπτωση του ιδρύματος τον ρόλο αυτό δεν μπορεί να τον υποκαταστήσει ούτε η διοίκηση ούτε ακόμα εκείνοι που θα ωφελούνταν από την άρτια λειτουργία του ιδρύματος βάσει του ορισμένου σκοπού από τον ιδρυτή.[4] Αυτό τον ρόλο τον παίζει το κράτος.[5]

Πώς όμως ιδρύεται ένα ίδρυμα με διαθήκη; Σύμφωνα με το άρθρο 108 ΑΚ:

Αν με ιδρυτική πράξη μια περιουσία ορίστηκε για να εξυπηρετηθεί ορισμένος σκοπός, το ίδρυμα αποκτά προσωπικότητα με διάταγμα που εγκρίνει τη σύστασή του.

Η Ιδρυτική πράξη την οποία απαιτεί η παραπάνω διάταξη μπορεί να είναι και η διαθήκη.[6] Όσοι θεωρούνται ικανοί[7], βάσει νόμου, να συντάσσουν διαθήκη, είναι ικανοί να ιδρύσουν ίδρυμα με διάταξη τελευταίας βούλησης.[8] Ο διαθέτης-ιδρυτής πρέπει εκεί να ορίσει τον σκοπό του ιδρύματος, τον οργανισμό του αλλά και την περιουσία που αφιερώνει στον σκοπό του ιδρύματος.[9] Η μορφή που μπορεί να πάρει η αφιέρωση της περιουσίας μπορεί να είναι με κληρονομική εγκατάσταση, καταπίστευμα ή κληροδοσία.[10] Τυχόν απαίτηση του διαθέτη κληρονόμος του να διαθέσει τα κεφάλαια (τρόπος) για την ίδρυση του ιδρύματος, έχει ως συνέπεια να μην έχουμε ίδρυση με διαθήκη καθώς ιδρυτής θεωρείται ο κληρονόμος.[11]

Ο σκοπός είναι συστατικό στοιχείο της ίδρυσης ιδρύματος[12] και είναι σημαντικό να είναι εναργώς ορισμένος χωρίς αοριστίες έτσι ώστε η πραγματική βούληση του διαθέτη να γίνει σεβαστή.[13] Ο δηλωθείς σκοπός του ιδρύματος πρέπει να χαρακτηρίζεται από νομιμότητα και να μπορεί να υλοποιηθεί.[14] Παρόλο που δεν τίθεται από τις διατάξεις του ΑΚ ο σκοπός ενός ιδρύματος πρέπει να έχει διάρκεια μεν χωρίς να αποκλείεται το αντίθετο δε, καθώς αυτό που κρίνεται είναι η διάρκεια σε συνάρτηση με την εκπλήρωση του σκοπού που έχει δηλώσει ο ιδρυτής.[15] Πάντως, αν ο δηλωθείς σκοπός βρεθεί να μην τηρεί τα παραπάνω, αυτό μπορεί να οδηγήσει στην διάλυση του ιδρύματος.[16] 

Ο οργανισμός του ιδρύματος είναι αυτός που προσδιορίζει την διοίκηση και τον τρόπο λειτουργίας σύμφωνα με τον οποίο θα εκπληρωθεί η βούληση του ιδρυτή ως προς τον σκοπό και την σύμφωνη χρήση της περιουσίας που αφιερώθηκε.[17] Ακόμα κι αν όμως δεν περιέχεται στην διαθήκη ως μέρος της ιδρυτικής πράξης τότε μπορεί να πάρει σάρκα και οστά από την διοίκηση μέσω της έγκρισης που δίνεται από το διάταγμα.[18]

Η περιουσία είναι ο κινητήριος μοχλός του ιδρύματος και ως τέτοια νοείται «το σύνολο των δικαιωμάτων και εννόμων σχέσεων συγκεκριμένου προσώπου, που είναι απομιμητή σε χρήμα».[19]

Το επόμενο βήμα για την επιτυχή ίδρυση ιδρύματος είναι το εγκριτικό διάταγμα. Σε αντίθεση με άλλες χώρες η Ελλάδα έχει υιοθετήσει το σύστημα παραχώρησης αναγνωρίζοντας ότι το κράτος έχει συμφέροντα που θίγονται και για αυτό δικαίωμα αξιολόγησης αν από την ίδρυση ιδρυμάτων υπάρχει σύγκρουση με την κοινωνική πολιτική ή υπάρχει άμετρη δέσμευση κεφαλαίων.[20] Το διάταγμα προκαλείται αυτεπαγγέλτως[21] χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί ο έχων το έννομο συμφέρον να ζητήσει την έκδοση του.[22] Αρμόδιοι εκ μέρους του κράτους για την έγκριση είναι το εκάστοτε υπουργείο,[23] που έχει συνάφεια με τον σκοπό που έχει δοθεί στην ιδρυτική πράξη.[24] Πριν την έγκριση εξετάζεται αν η ιδρυτική πράξη πληροί τους όρους που έχουν τεθεί από τον νόμο. Έγκριση μπορεί να μην δοθεί, αν αξιολογηθεί ότι η περιουσία που έχει αφιερωθεί δεν επαρκεί για την εκπλήρωση του σκοπού, που περιγράφεται στην ιδρυτική πράξη ή ο σκοπός έρχεται σε αντίθεση με την κοινωνική πολιτική.[25]

Η δυνατότητα ίδρυσης ιδρύματος είναι μία σημαντική επιλογή για τον διαθέτη καθώς μπορεί, μετά θάνατον, μέσω της σύστασης αυτού του νομικού προσώπου, να εκπληρώσει σκοπούς σημαντικούς για εκείνον αλλά και να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο.

---

[1] ΑΚ 61

[2] Πελλένη-Παπαγεωργίου Α., Το ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου, 2^η έκδοση, 2007, σελ. 8

[3] Ibid. σελ. 16-17

[4] Ibid.

[5] Ibid.

[6] ΑΚ 109

[7] ΑΚ 1719

[8] [8] Πελλένη-Παπαγεωργίου Α., Το ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου, 2^η έκδοση, 2007, σελ. 57

[9] ΑΚ 110

[10] Πελλένη-Παπαγεωργίου Α., Το ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου, 2^η έκδοση, 2007, σελ. 57

[11] Ibid., σελ. 58

[12] ΑΚ 108, 110

[13] Πελλένη-Παπαγεωργίου Α., Το ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου, 2^η έκδοση, 2007, σελ. 29

[14] Ibid., σελ. 30-31

[15] Ibid., σελ. 28

[16] ΑΚ 118

[17] Πελλένη-Παπαγεωργίου Α., Το ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου, 2^η έκδοση, 2007, σελ. 35

[18] Ibid.

[19] Ibid., σελ. 33

[20] Ibid., σελ. 66

[21] ΑΚ 112

[22] Πελλένη-Παπαγεωργίου Α., Το ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου, 2^η έκδοση, 2007, σελ. 71

[23] Για τα κοινωφελή ιδρύματα αρμόδιο είναι το ΥΠΟΙΚ

[24] Πελλένη-Παπαγεωργίου Α., Το ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου, 2^η έκδοση, 2007, σελ. 71

[25] Ibid., 82-83

Ευχαριστούμε το συνεργάτη μας κ. Σπυρίδωνα Τσατσαράγκο για την πολύτιμη συνδρομή του στη σύνταξη του ανωτέρω άρθρου