ΥΠΕΡΣΥΝΔΕΣΜΟΙ (HYPERLINKS) KAI ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας χαίρει πλέον κατοχυρωμένης προστασίας σε όλα τα κράτη δικαίου. Τα περιουσιακά δικαιώματα των δημιουργών και ιδίως η εξουσία τους να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την εγγραφή, τη μετάδοση ή αναμετάδοση, την παρουσίαση των έργων τους στο κοινό προστατεύονται στην ελληνική έννομη τάξη από το νόμο 2121/1993. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η οδηγία 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην Κοινωνία της Πληροφορίας³, προβλέπει (άρθρο 3 παρ. 1) ότι «τα κράτη μέλη παρέχουν στους δημιουργούς το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν κάθε παρουσίαση στο κοινό των έργων τους, ενσυρμάτως ή ασυρμάτως, καθώς και να καθιστούν προσιτά τα έργα τους στο κοινό κατά τρόπο ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση σε αυτά όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος».

Ειδικώς όμως στο χώρο του διαδικτύου, αναζητείται μια δίκαιη ισορροπία μεταξύ, αφενός, του συμφέροντος των κατόχων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων για προστασία της διανοητικής τους ιδιοκτησίας¹ και αφετέρου, της προστασίας των συμφερόντων και θεμελιωδών δικαιωμάτων των χρηστών αυτού, και ιδίως της ελευθερίας έκφρασης και πληροφόρησής τους².

Ιδιαίτερος προβληματισμός επικρατεί σε σχέση με τη χρήση υπερσυνδέσμων (ή απλώς συνδέσμων, αγγλικοί όροι hyperlinks ή links). Ο υπερσύνδεσμος αποτελεί βασικό στοιχείο του Παγκόσμιου Ιστού, αφού περιέχει την εντολή να μεταφέρει τον χρήστη, αν αυτός το επιλέξει, σε άλλη ιστοσελίδα, είτε στον ίδιο ιστότοπο είτε σε άλλο, και επιτρέπει έτσι την εύκολη και γρήγορη πλοήγηση στο διαδίκτυο, χωρίς την ανάγκη πληκτρολόγησης από το χρήστη της ηλεκτρονικής διεύθυνσης στην οποία παραπέμπει. Η δημιουργία και η χρήση υπερσυνδέσμων αποτελεί νόμιμο δικαίωμα του διαδικτυακού χρήστη, που προστατεύεται από το Σύνταγμα ως έκφανση της ελευθερίας της έκφρασης και του δικαιώματος συμμετοχής του στην κοινωνία της πληροφορίας (5Α§2 Σ), αποτελώντας ταυτόχρονα κεντρικής σημασίας τεχνολογία για την προέκταση των ωφελειών της κοινωνίας της πληροφορίας.

Στην περίπτωση όμως που το περιεχόμενο ιστοσελίδας, στην οποία παραπέμπει ο σύνδεσμος, είναι αντικείμενο δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, τίθεται υπό αμφισβήτηση η νομιμότητα της παραπομπής, αν αυτή γίνεται χωρίς άδεια του δημιουργού. Τόσο η ελευθερία της πληροφόρησης όσο και το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας δεν έχουν απόλυτο χαρακτήρα αλλά υπόκεινται σε περιορισμούς. Ένα τέτοιο θεμιτό περιορισμό αποτελεί και η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Εφόσον, δηλαδή, το δικαίωμα στη δημιουργία και τη χρήση υπερσυνδέσμων προσβάλλει παρανόμως δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, δεν είναι απεριόριστο.

Το θέμα αυτό απασχόλησε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο ερμήνευσε τη φράση «πράξη παρουσίασης στο κοινό» και όρισε ποιές ενέργειες συνιστούν τέτοια κατά το άρθρο 3 παρ. 1 της οδηγίας 2001/29/ΕΚ⁴. Σε πρώτο χρόνο επισήμανε ότι η ύπαρξης πράξης «παρουσίασης στο κοινό», απαιτεί α) το έργο να τεθεί στη διάθεση του κοινού, έτσι ώστε το τελευταίο να έχει ελεύθερη πρόσβαση στο έργο (χωρίς να είναι καθοριστικό το αν θα ασκηθεί η δυνατότητα αυτή) και β) το έργο αυτό να απευθύνεται στο κοινό. Με τα δεδομένα αυτά, το εν λόγω Δικαστήριο δέχθηκε ότι, πράγματι, η δημιουργία υπερσυνδέσμων προς προστατευόμενα έργα συνιστά διάθεση και κατά συνέπεια «πράξη παρουσίασης» στο κοινό, δηλαδή στο σύνολο των δυνητικών χρηστών του ιστότοπου (εντός του οποίου οι υπερσύνδεσμοι αυτοί παρατίθενται), άρα ένα απροσδιόριστο και μεγάλο αριθμό αποδεκτών.

Ωστόσο, ως κρίσιμο ζήτημα για να κριθεί, εν τέλει, εάν μια πράξη εμπίπτει καθ’ ολοκληρίαν στην έννοια της «παρουσίασης στο κοινό» και άρα εάν παραβιάζονται τα δικαιώματα του δημιουργού προστατευόμενου έργου, όταν δεν υπάρχει σχετική άδεια από τον τελευταίο, αναδείχθηκε αυτό της ύπαρξης «νέου» ή όχι κοινού, δηλαδή κοινού, το οποίο δεν είχε ληφθεί υπόψη από τους κατόχους του δικαιώματος του δημιουργού, όταν επέτρεψαν την αρχική παρουσίαση. Υπό το πρίσμα αυτό εξετάζεται εάν η παρουσίαση των έργων, που είχε γίνει μέσω του αρχικού ιστότοπου, δεν υπόκειται σε κανένα περιοριστικό μέτρο και οποιοσδήποτε χρήστης έχει ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά τα έργα. Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, εάν υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση, οι χρήστες του ιστότοπου, στον οποίο παρασχέθηκαν οι υπερσύνδεσμοι, περιλαμβάνονται στο κοινό, που έλαβαν υπόψη τους οι κάτοχοι του δικαιώματος του δημιουργού, όταν επέτρεψαν την παρουσίαση στον αρχικό ιστότοπο. Συνεπώς, δεν τίθεται ζήτημα ύπαρξης νέου κοινού και για τον λόγο αυτό δεν απαιτείται και νέα άδεια των δικαιούχων.

Συγκεντρωτικά, εξετάζοντας τις παραπάνω προϋποθέσεις, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης απεφάνθη ότι το άρθρο 3 παρ. 1 της οδηγίας 2001/29/ΕΚ έχει την έννοια ότι δεν συνιστά «πράξη παρουσίασης στο κοινό», κατά την εν λόγω διάταξη, η προώθηση μέσω συνδέσμου σε ιστότοπο, όπου διατίθενται ελεύθερα έργα. Αντιθέτως, στην περίπτωση, κατά την οποία ένας υπερσύνδεσμος παρέχει τη δυνατότητα στους χρήστες του ιστοτόπου, στον οποίον βρίσκεται, να παρακάμψουν περιοριστικά μέτρα, που έχει λάβει άλλος ιστότοπος, στον οποίο φιλοξενείται το προστατευόμενο έργο, συντρέχει περίπτωση ύπαρξης νέου κοινού (απαγορευμένου), διότι οι κάτοχοι του δικαιώματος του δημιουργού συνειδητά δεν είχαν λάβει υπόψη τους χρήστες αυτούς ως κοινό. Σε μια τέτοια περίπτωση απαιτείται νέα (επιπλέον) άδεια των κατόχων του εν λόγω δικαιώματος και για τη δημιουργία υπερσυνδέσμων.

Αντιστοίχως, στα εγχώρια πολιτικά δικαστήρια με απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών⁵ κρίθηκε ότι ο ενάγων, διαχειριστής της διαδικτυακής ιστοσελίδας, δεν υποχρεούται να λάβει την άδεια του εναγομένου Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης με σκοπό τη διαχείριση και προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των μουσικών έργων των δικαιούχων που εκπροσωπεί υπογράφοντας σχετική σύμβαση ή να του καταβάλει κάποιο χρηματικό ποσό ως αμοιβή ή αποζημίωση, προκειμένου να τοποθετεί στον ιστότοπό του υπερσυνδέσμους που παραπέμπουν στα έργα, τα δικαιώματα επί των οποίων διαχειρίζεται και τα οποία είναι ελεύθερα διαθέσιμα στο διαδίκτυο, κρίνοντας ότι, εφόσον η πρόσβαση σε κάποιο έργο που έχει αναρτηθεί σε ιστοσελίδα είναι ελεύθερη, ελεύθερη είναι και η δημιουργία υπερσυνδέσμων προς την ιστοσελίδα αυτήν σε άλλες ιστοσελίδες.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί ότι η παραπομπή μέσω υπερσυνδέσμων σε έργα, τα οποία έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο χωρίς άδεια του δικαιούχου συνιστά εύλογα παράνομη διακίνηση έργων, οι δε διαχειριστές των εν λόγω ιστοτόπων μπορεί υπό προϋποθέσεις να καταδικαστούν, κατά το άρ. 66 παρ. 2 στοιχ. γ΄ περ. δ΄ του Ν. 2121/1993, ως φυσικοί αυτουργοί ή άμεσοι συνεργοί της παράβασης.

________________________________________

1.         Κατοχυρώνεται στο άρθρο 17§2 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.         Κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

3.         Ενσωμάτωση στην ελληνική έννομη τάξη με το άρθρο 81 του Ν. 3057/2002 δυνάμει του οποίου αντικαταστάθηκαν τα σχετικά άρθρα του Ν. 2121/1993.

4.         ΔΕΕ Απόφαση C-446/12 – SVENSSON ΚΑΤΑ RETRIEVER SVERIGE AB, διαθέσιμη στο http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=147847&doclang=EL

5.         ΠΠρΑθ 5249/2014, ΝΟΜΟΣ.